Outra fotografía:
Tipo de ben: Igrexa,
Concello: Moaña
Parroquia: Moaña (San Martiño)
Lugar: O Cruceiro
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Época Baixomedieval,
Descrición:
A igrexa parroquial de San Martiño de Moaña é cecais a máis importante das construccións románicas que subsisten na bisbarra do Morrazo, aínda que perdeu a súa cabeceira, sustituída por unha ábsida barroca no ano 1763. O primeiro documento no que se cita a igrexa data de 1237, aínda que calcúlase que a igrexa pode datar de finais do século XII.
A construcción ten pranta de cruz latina, dunha soa nave. Os brazos do cruceiro, e o presbiterio cúbrense de bóveda de canón, mentres que a nave está cuberta de placa de cemento, sustituíndo unha primitiva cuberta de madeira a dúas augas, por mor dunha urxente e desafortunada restauración nos anos 60. Cruceiro e presbiterio foron refeitos grazas á doazón que Lorenzo de Paredes, moañés indiano emigrado a Bogotá, fixo en 1763, mentres que o resto da igrexa conserva a primitiva traza románica.
A portada principal enmárcase nun aleiro sostido por dúas columnas de fuste liso e capiteis decorados con entrelazos e motivos vexetais. O aleiro apoiase en seis canzorros decorados con rolos, volutas e varias figuras en diferentes actitudes. Baixo o aleiro ábrese a portada, abucinada e de arco redondo lixeiramente apontado, con dúas arquivoltas rodeadas por unha chambrana axedrezada. As arquivoltas correspóndense con columnas adosadas, de fuste liso as exteriores, e salomónico as interiores. As basas están decoradas con rosetas, e os capiteis son pseudocorintios os da esquerda, e decorados con entrelazos e con leóns enfrontados os da dereita. As arquivoltas abrazan un tímpano decorado con cinco figuras en baixorrelevo separadas por sendos arcos, e ordeadas xerárquicamente polo seu tamaño, adaptandose ademais ao marco semicircular. A figura central e de maior tamaño corresponde a San Martiño, cuberto de tiara, cunha man no peito mentres a outra sostén un báculo. Está acompañado por San Bricio, na esquerda, sostendo unha cruz e un botafumeiro, e por San Emiliano, á dereita, cun libro aberto nas mans. Nos arquiños máis pequenos aparecen dúas figuras, unha cun cálamo ou un cicel, e outra de brazos cruzados. Cecais representen ao mestre canteiro constructor da igrexa, e ao seu mecenas, un membro da familia Arias. Un epígrafe, no borde superior do tímpano, axuda á identificación destas figuras: S(AN)C(T)I EMILIANI:S(AN)C(TU)S : MARTINUS : EP(ISCOPU)S: S(AN)C(T)I BRICII : ARIAS FECI(T).
A outra cara do tímpano, no interior da igrexa, tamén está decorada cunha cruz grega.
A fachada Sur ten unha porta cuberta por un lintel a modo de tímpano, decorado cunha cruz grega inscrita nunha circunferencia, sobre dúas bandas de dentes de serra. Xunto á porta, hai outro epígrafe, deteriorado e só lexible en parte.
A fachada Norde ten outra porta cuberta cun lintel decorado con tres tondos. No central e máis grande, hai esculpido un león ou outra besta felina en actitude de trabar o cordón que o rodea. Nos outros dous, a cada lado, aparecen inscritas sandas aves.
A porta da sacristía tiña outro tímpano románico, que foi expoliado e que se conserva hoxe nas Ruínas de San Domingos (Museo de Pontevedra). Representa ao mesmo San Martiño, dentro dunha mandorla sostida por sendos anxos, mentres que o reverso está decorado por unha aspa de entrelazos, rosetas e aves.
Tamén destaca a decoración dos aleiros, con canzorros historiados con motivos moi diversos: acróbatas, músicos tocando a viola, xente comendo e bebendo, cabezas humanas e de felinos, de bois, e de outras bestas en diferentes posicións, ademais doutros motivos xeométricos, volutas e róleos.
En canto á fábrica barroca, ésta céntrase no cruceiro e no presbiterio, cuberto con bóveda de canón con casetóns cadrados, ademais da torre de sinos, no lado dereito da fachada occidental, de sección cadrada, decorada con pilastras adosadas nos cantos, e rematada cunha cupuliña abulbada. A súa construcción data de 1760, segundo consta nun epígrafe. Tamén destacan os curiosos pináculos sobre o cruceiro, en forma de corno ou cuncha helicoidal, que son a marca do estilo do mestre canteiro Esteban de Sobreira de Hío, quen tamén usou delas na Igrexa de Santa María de Darbo, en Cangas.
Fotogrametría:
Propiedade: Comunal
Uso actual: Equipamento
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM)
Elementos mobles:
O altar da capela maior ten un retábulo barroco presidido pola imaxe de san Martiño, acompañado da Virxe e doutros santos, como a figura do Apóstolo Santiago a cabalo na versión de Santiago “Matamoros”. Hai outros dous retábulos laterais, un deles adicado á Virxe do Rosario.
Tradición oral:
Historia recente do ben:
Referencias bibliográficas:
BANGO TORVISO, Isidro Gonzalo. Arquitectura románica en Pontevedra. Fundación Pedro Barrié de la Maza, 1979. ISBN 84-300-0847-0
Afeccións
Ten camiño de acceso?: SiEstá cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Bo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizado
Latitude: 42.285325886372455Lonxitude: -8.74887228012085
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
8 comentarios
franjopadin says:
Set 17, 2011
A Igrexa de San Martiño de Moaña está catalogada nas normas subsidiarias
do Planeamento de Moaña, (ficha nº B-13), e ten o grao de protección integral.
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/documentos/urbanismo/MOANA/documents/0824CA003.pdf
Manuel García says:
Out 14, 2011
A igrexa de San Martiño encóntrase na antiga aldea, hoxe lugar ou barrio do Cruceiro, que representa o centro histórico de Moaña.
O lugar de San Martiño, non existe.
franjopadin says:
Out 14, 2011
Corrixido, Sr. García. Fóiseme a man. E leva vostede razón: o que a xente coñece como «San Martiño», a eito, é a reunión de tres lugares: O Casal, O Cruceiro e Abelendo, que antigamente tamén se coñecían reunidos nun só topónimo ben evocador: Baldomar ou Val do Mar.
Manuel García says:
Out 15, 2011
A igrexa de San Martiño, ademais de tódolos datos salientados dun xeito moi preciso por Franjopadín, representa o eixo de unión de mais de vinte aldeas, lugares e agora barrios que se xuntaron arredor dela a finais do século XII para formar a freguesía de San Martiño de Moaña. O solar que erixiu o mecenas da familia Arias para erguela, encontrase efectivamente no val do mar, que xunto co val de Ameixoada, formaron os accidentes xeográficos mais importantes desta zona do Morrazo, limitados polos castros dos Remedios e do Cruceiro, anteriores a formación das aldeas ou lugares salientados.
Pola devandita causa, a parroquia histórica de San Martiño de Moaña, a mais poboada das catro que no 1836 formaron o concello de Meira e no 1874 o de Moaña, non debe circunscribirse nunca a ningún barrio nen zona xeográfica en particular, pois representa a xuntanza de todalas citadas aldeas que no século XII formaron a freguesía moañesa.
Por eso quero insistir en que o lugar concreto de San Martiño é unha invención posterior a época do desenvolvesmo acelerado dos anos 60 do século XX, que non respetou as maiores sinais de identidade moañesas como moi ben aparecen subliñados nos dous relatos de Fran: a cuberta de formigón da nave románica da igrexa que sustituiu a un fermoso artesoado de madeira e o derrube do pazo abacial ou Reitoral, hoxe reconstruída nalgunhas zonas con ladriillo.
Isaac says:
Xan 21, 2014
Nunha das entradas ó adro ten as reixas que impedián a entrada de animais “de pezuña fencida”….pero en PEDRA.
Oscar Franco says:
Out 14, 2015
Actos vandálicos sobre este ben estragan unha peza do campanario. Información na prensa escrita de outubro de 2015:
http://www.farodevigo.es/portada-o-morrazo/2015/10/11/cae-pieza-piedra-campanario-san/1329784.html
http://www.farodevigo.es/portada-o-morrazo/2015/10/12/policia-investiga-pieza-campanario-san/1330197.html
eloymarso says:
Nov 30, 2015
O tímpano románico que se atopaba na porta da sacristía de San Martiño xa non está nas Ruinas de San Domingos, agora atópase exposto no Sexto Edificio do Museo de Pontevedra.
Oscar Franco says:
Xan 20, 2017
“Descifran cun método 3D a inscrición que data a igrexa de San Martiño en 1197”.
A nova aparece na prensa escrita do 20 de xaneiro de 2017:
http://www.farodevigo.es/portada-o-morrazo/2017/01/20/descifran-metodo-3d-inscripcion-data/1608102.html