Outra fotografía:
Tipo de ben: Castelo,
Concello: Melide / Terra de Melide (comarca)
Parroquia: Grobas (Santa María)
Lugar: O Castelo
Outra denominación do ben: Castelo de Grovas
Cronoloxía: Época Baixomedieval,
Descrición:
O Castelo de Grobas, pertencente a Mitra Compostelá, situábase nun rechán da ladeira oeste da zona dos montes do Coto de Salgueiros e dominando o val que forma o río Iso ao seu paso polas parroquias de Baltar (Melide) e A Mella (Arzúa ). É posible ver aínda a zona elevada e chan onde se asentaba a fortaleza, duns 25 metros de longo e apuntando unha planta cadrada, pequenas zonas aterrazadas ao seu redor, e restos do que podería ser un gran foso rodeándoo, pero que foi colmatado na zona que vai da súa parte norte ao leste para ser utilizado como terreo agrícola. Na zona máis alta hai moito cachote e restos de bases de muros que pertencerían á fortaleza. Cara á zona oeste e sur aproveita o límite norte dun gran desmonte do terreo, a modo de gabia, duns 40 metros de ancho e uns 15 m. de fondo que se estende uns 500 metros en dirección nordés suroeste ladeira abaixo, e que parece provir dunha antiga actividade mineira. Debido ao seu tamaño, esta parte superior da gabia non semella feita para a defensa do castelo, pero serve para fornecelo dunha defensa inmellorable por esta banda. Estas mesma marcas no terreo podémolo ver no castro próximo situado no lugar do Ribeiro na parroquia de Baltar e na aldea de Grobas. O castelo non aparece reflexado na relación de Bens do PXOM de Melide do ano 1994, pero está declarado BIC no decreto do 22 de abril do 1949. Ao sueste, a uns 120 metros, está a Capela de Santa Cruz.
Aprécianse as inmensas gabias no terreo de todas as zona mencionadas no plano de pendentes que se expón na bibliografía da ficha.
Segundo podemos ler nos ficheiro web da Xunta de Galicia de Delimitación do trazado e o Ámbito vinculado ao camiño Norte – Interior. Camiño Primitivo ou de Ovedo, separata 9. Concello de Melide : “Coñecemos de maneira indirecta a existencia dunha fortaleza, a de Grobas, no límite da Terra de Santiago polo leste, localizada na freguesía do mesmo nome, en Melide, ás beiras do río Iso, que delimitaba a xurisdición compostelán desde o privilexio acoutador da reina Urraca ao arcebispo Xelmírez. E a Torre ou fortaleza de Melide.
A Fortaleza de Grobas fora levantada polo conde Munio no límite da terra de Santiago. Na Historia Compostelana cóntasenos como o prelado compostelán, recibe o encargo da raíña Urraca e do seu fillo de destruír esta fortaleza, e faino, para atender a demanda da raíña e defender os seus intereses, posto que a fortaleza resultaba ameazadora para o señorío de Santiago, non só polos atropelos que desde alí puidéranse cometer contra a Igrexa de Santiago e o seu dominio, senón tamén como escarmento exemplar para todos aqueles cabaleiros que se atreveran a desafiar a preponderancia episcopal. A Crónica de don Berenguel de Landoira relátanos como Xelmírez e as súas hostes derriban a fortaleza. A finais do XIV, D. Xuán García Manrique, como un novo Xelmírez, retirou a Gonzalo Ozores de Ulloa, a propiedade da fortaleza xunto coa terraria das freguesías cercanas pertencentes á Igrexa de Santiago, por certos “deservicios” cometidos polo citado cabaleiro. A fortaleza fora probablemente construída con permiso arcebispal nas terras concedidas en préstamo a este liñaxe, o dos Ulloa. O arcebispo permitía a propiedade dunha fortaleza no amplísimo coto xurisdicional da Igrexa de Santiago, aínda que non sempre era requirida a supervisión catedralicia para a construción dun castelo. En 1402, o arcebispo D. Lope de Mendoza considerando que a acción do seu predecesor se debera a “malquerías, odios y rancores”, devolveu a fortaleza aos Ulloa”.
Fotogrametría:
Propiedade: Descoñecida
Uso actual: Sen uso
Código no Catálogo da Xunta: RB.000007937 . Anterior GA15046061
Categoría do Ben: Ben de Interese Cultural
Elementos mobles:
Tradición oral:
Historia recente do ben:
Referencias bibliográficas:
http://ficheiros-web.xunta.es/patrimonio/DELIMITACION_CNORTE_OVIEDO/09_ovedo_memo_MELIDE.pdf
(pax 4)
http://visorgis.cmati.xunta.es/cdix/descargas/pdfs/PENDENTES/Pendentes_0096A-0202.pdf
http://inventariopatrimoniocultural.xunta.es/
(en Melide; -inmoble,- pax 1)
http://academia.gal/boletins#paxinas.do?id=1666&d-447263-p=5
Afeccións
Ten camiño de acceso?: SiEstá cuberto de maleza: Si
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Malo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Onde está localizado
Latitude: 42.975896654Lonxitude: -8.11340868473
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
5 comentarios
elixiovieites says:
Mar 6, 2016
Corte do terreo da zona oeste do castelo de Grobas
elixiovieites says:
Mar 7, 2016
Acceso web a
http://ficheiros-web.xunta.es/patrimonio/DELIMITACION_CNORTE_OVIEDO/09_ovedo_memo_MELIDE.pdf
(pax 4)
Plano de pendentes 2009, web CDIX, da zona do Castelo de Grobas (ou Grovas)
Esquina superior dereita da imaxe. Ao sur do castelo vemos tamén o castro de Formigueiro en Baltar http://visorgis.cmati.xunta.es/cdix/descargas/pdfs/PENDENTES/Pendentes_0096A-0202.pdf
Na foto a cara norte do castelo
Xurxo Broz Rodríguez e Cristina Vázquez Neira says:
Abr 2, 2016
No Boletín número 21 do Museo da Terra de Melide, publicado no ano 2008, hai un artigo de Xosé Manuel Broz Rei sobre o Castelo de Grobas. Nese artigo recolle apontamentos bibliográficos de diversos autores.
Segundo Ángel del Castillo o castelo pertenceu ó conde de Monterroso Don Munio Peláez, casado con Dona Lupa, filla do conde D. Pedro Froilaz de Traba, aio e titor de Afonso VII.
Foi destruido por Xelmírez para que os nobres non ergueran castelos “junto a la tierra de Santiago” . Foi reedificado con posteriridade, e pasou a súa titularidade á Igrexa Compostelá. No 1467 foi derrubado polos irmandiños.
Álvarez Carballido, no ano 1910, nun artigo refire que o castelo dividía os condados de Abeancos e o de Corneda. Que nel houbo loitas entre nobles pola súa posesión e que se ubica nun lugar no que puido haber explotacións mineiras.
Don ángel Rodríguez González en “Fortalezas de la Mitra Compostelana y los irmandiños recolle este párrafo do interrogatorio: “… Si saben que Alonso de Fonseca prelado en la Sancta Iglesia ganó e adquirió para ella la casa y fortaleza de Grobas con más de cien vasallos e beinte mil maravedís de renta en cada un año y pagó a Martín Sánchez de las Mariñas que de mucho tiempo y años traía que tenía la dicha casa y vasallos más los quatrocientos ducados por los beneficios que en ella ubo fecho de más…a que desembargase e reconociese la dicha casa y tierra de Grobas a la diha Sancta Iglesia…”. No mesmo documento refírese como no ano 1523 os tellados e muros estaban cubertos de hedra e algús desperfectos nas madeiras, e outros danos no baluarte diante da porta.
Xosé Manuel Broz Rei tamén describe no artigo do Boletín 21 o estado actual do xacemento, e fai mención a ese enorme foxo ou depresión natural do terreo que se desenvolve dende o castelo cara o oeste. Apunta a posibilidade de que se trate dunha cárcava ou corcova de orixe natural, posto que o topónimo Grobas alude a grandes depresións orográficas tipo corcovas, covas, furnas ou fondais como explica Xaquín Vázquez Rodríguez no seu libro titulado ” Toponimia do Concello de Melide”.
A nosa opinión ó respecto sobre se se trata dunha enorme trincheira ou corta producida por actividades mineiras antigas, como se ten apuntado, non nos parece demasiado convincente posto que unha extracción de mineral desa magnitude tería que producir uns enormes volumes de entulleiras que destacarían na paisaxe como medos ou medas ( depósitos de estériles ou depósitos de áridos), que hoxe terían que facerse moi evidentes. No entorno desa depresión non se detectan medos dese tipo.
En todo caso resulta unha paraxe “de conto” agochada nunha fraga moi espectacular,ben conservada e extensa, con ampla proliferación de carballos e de especies ripícolas autóctonas. Pode concluirse que se trata da fraga máis senlleira do Concello de Melide, e das mellores desta comarca.
elixiovieites says:
Abr 2, 2016
Grazas pola interesante información. Si que vén nomeado no pleito Tabera Fonseca, estíveno mirando e lin eso mesmo, pero no metín na ficha ao final da redacción. No tema de sí é mina ou non a min chamáronme á atención outros desmontes, e hai bastantes, destes tipo pola zona e mesmo moito máis grandes.
Podemos ver acerca das supostas minas ou grotas da zona de Baltar, Grobas e Golán
Blog de José Inacio
Gustavo says:
Xul 18, 2016
Muy interesante las mega gavias me recuerdan a otras que encontramos en el bajo miño y valle miñor. Para empezar decir que vistas en el mapa de pendientes y en el mdt de iberpix las zanjas del entorno del castelo y del castro que hay al sur tienen toda la pinta de ser artificiales. Lo que creo es que no tienen un origen minero y si que podrían responder a zanjas de drenaje para favorecer el aprovechamiento de aguas pluviales para riego bien en época medieval o moderna. Es algo que habría que estudiar pues resulta curioso no encontrar referencias escritas a estas grandes gavias. En cuanto a las cortas de Golán si que tienen aspecto de ser romanas, a falta de ver fotos del 56 por su estructura parecen cortas de Arroyada.