Outra fotografía:

Tipo de ben: Igrexa,
Concello: Salceda de Caselas
Parroquia: Santa María de Salceda (Santa María)
Lugar: Barral, O
Outra denominación do ben:
Cronoloxía: Idade Moderna (XVI-XVIII),
Descrición:

A igrexa parroquial de Santa María de Salceda presenta a fachada occidental apilastrada no lado sur, mentres no norte apó—iase directamente contra a torre. No centro a porta principal, moldurada e acobadada nas esquinas. Sobre ela, unha cornixa escalonada con moldura a modo de apoios dobres fai de base ‡á fornela central, con pilastras laterais que apoian o arco de medio punto, con venera no seu interior e rematado nunha cruz de arestas rebaixadas e extremos cadrados. Na fornela hai unha imaxe da Virxe en actitude orante, que Žé recente. Aos lados da fornela, dœúas espirais sosteñ–en semipiná‡culos. A parte superior da cruz rompe a moldura que adorna o ó—culo central, de derrame externo. Por riba del apréŽciase a altura primitiva da fachada e a caí’da que tiñ–a, polo cambio de pedra e a peor factura da mesma. Este espazo ocúœpao enriba do —óculo unha cruz de Trindade en m‡ármore. Remata nunha moldura baixo a cornixa voada. No extremo sur ten un piná‡culo piramidal de bola e no centro unha cruz de pedra. A torre éŽ de base cadrada e ten dous corpos. Est‡á apilastrada nos catro esquinais. O primeiro corpo ten no lado oeste dœúas pequenas fiestras de derrame externo, e no lado leste a escaleira de acceso ao interior. O segundo corpo Žé o campanario. Sepá‡rase do anterior por cornixa e a súa base éŽ menor. TaméŽn se apilastra nos esquinais e abre ocos con arco de medio punto en cada cara, que se cerran na parte inferior con varanda de pedra. Remá‡tase noutra cornixa con piná‡culos de bola nos extremos. Cerra o conxunto un gran tambor cil’índrico e sobre el a cúœpula ovoide rematada en cruz e con pararraios. A comezos do sŽéculo XX o campanario foi destruí’do por un raio e construí’ron outro de ladrillo e cemento. No ano 1996 desf’íxose este e construí’use o actual.
A planta Žé de cruz latina, cunha nave rectangular e dœúas capelas laterais para formar o
cruceiro na uni—ón co presbiterio. Polo lado norte engadí’uselle a sancristí’a, e no lado sur uns servizos exteriores. Nos paramentos laterais hai cornixa para apoio do tellado, que éŽ a dœúas augas, ao igual que nas capelas laterais, que presentan apilastrados laterais e cornixa voada con piná‡culos nos extremos e cruz central. Son má‡is baixas que a nave. As dœúas capelas perderon unha das súœas ventá‡s, de derrame a á‡mbolos lados. A do lado norte perdeuna pola unió—n coa sancristí’a, e a do sur polos servizos.
A capela maior ten base cadrada con pilastras nas esquinas e piná‡culos có—nicos con bola en cada unha delas. O tellado Žé a catro augas e ten unha ventᇠde dobre derrame no lado sur.
No paramento norte da nave, case na unió—n coa capela, hai unha pequena porta. A xente aí’nda lle chama a “porta da Raíñ’–a”, en recordo da fundadora do mosteiro.
No interior, conserva o piso de pedra onde se fací’an os enterramentos. As paredes teñ–en a pedra á vista, cando foron feitas para recibir un morteiro deixando s—ó vistas
as partes má‡is nobres, como a canteir’a dos arcos e o recercado das ventá‡s, e presentan
un encintado pouco afortunado. De todas maneiras iso perm’ítenos apreciar a elevació—n
da nave central por riba do arco triunfal. As capelas laterais á‡brense con arcos formeiros con moldura, sobre pilastras. A bó—veda da nave e das capelas éŽ de tableado de madeira, formando un arco na nave e cuarteiró—ns nas capelas. O arco triunfal preséŽntase sobre pilastras e éŽ de medio punto. Tanto as pilastras como o arco te–ñen as arestas rebaixadas.
Accédese ao presbiterio mediante un chanzo que separa da nave. Na metade hai outros dous para acceder ao altar e retablo. Na primeira parte, polo lado norte, est‡á a porta de acceso a sancristí’a. Ƀ unha porta alintelada con moldura exterior. No lado sur, ‡á altura do altar, hai unha ventᇠde dobre derrame. A bó—veda ten moi boa canterí’a e forma crucerí’a de catro nervos que apoian en peañ–as nos á‡ngulos dos paramentos. A clave ten como adorno o capelo dun có—engo. TaméŽn conserva bó—veda de crucer’ía na sancristí’a. Na súœa clave hai unha flor de seis pŽétalos.
O retablo maior céŽntrase no paramento leste do presbiterio, non ocupá‡ndoo en toda a súœa anchura. Levá‡ntase sobre un sotobanco quebrado, con pilastras laterais e catro na parte central, as má‡is exteriores decó—ranse con marmoreados en tonos verdes e as interiores en ocres. As’ dividen o frontal en tres partes, m‡áis ampla a central, con fondo plano en verde e debuxo floral en dourados.
A predela segue na mesma forma, dœas pilastras extremas con marmoreados en verde, sobre fondo en marmoreados ocres, e dœas pilastras centrais en tonos planos azuis con adorno a modo de capitel dourado, que apoian o corpo central adiantado onde se coloca o Sagrario. Este éŽ de moi boa factura, enmarcado en rocallas e pola parte superior unha a modo de venera en ‡ángulo ascendente. A porta ten un relevo no que se representa sobre unha nube o Añ–o de Deus tombado sobre o libro e a Cruz cos raios da gloria.
Dœúas columnas corintias cerran o exterior á‡s rúœas laterais. O fuste ten un marmoreado
moi claro para destacar sobre o do fondo. Os capiteis e a base son dourados. As fornelas teñ–en fondos azuis e nacen directamente da cornixa da predela. Te–ñen moldura dourada
ao igual que o arco que as remata cun pequeno adorno en crester’ía e con espello central.
Por riba delas, sobre o fondo, unha pintura dourada de motivos vexetais serve para ocupar
o espazo ata a cornixa que separa do ‡ático.
As fornelas laterais teñ–en peañ–as semicirculares adornadas con rocallas e está‡n ocupadas por dous apó—stolos en fermosas imaxes: Santiago Peregrino na dereita, e Felipe na esquerda. A fornela central apó—iase no corpo adiantado que contiñ–a o Sagrario e ascendí’a
desde o altar partindo a predela. Dúœas columnas, sensiblemente m‡áis pequenas pero
similares ‡ás extremas na forma, sustentan o arco que a cerra. Má‡is fonda e ampla que as
laterais, ascende sobre elas. Ocœúpase coa imaxe da Patroa, a Virxe da Asunció—n. Sobre o arco, en cada extremo, un anxo e no centro a base onde se finca a Cruz da fornela do á‡tico. Adó—rnase cunha gran rocalla dourada que a circunda. Sobre o fondo verde f—órmase
un marco con debuxos gravados sobre o fondo, curvos, terminados en espirais, e con
follas en dourado, co interior pintado en granate, para mostrar a imaxe do Cristo da
Agoní’a. Na base da cruz, a cada lado, hai medalló—ns feitos coa mesma téŽcnica que o marco,
con sí’mbolos da Paixó—n.
O retablo remá‡tase formando un arco apuntado e proxect‡ándose na parte central m‡áis adiantada por un dobre escalonamento. Nos extremos laterais adornos de rocallas. Aos lados do retablo maior, no espazo libre que queda do paramento, e sobre pea–ñas de gran resalte con adornos laterais, hai dœúas imaxes da Virxe: Fá‡tima e Perpetuo Socorro. A construció—n deste retablo realizouse nos primeiros anos do 1800. Da pintura do mesmo enc‡argouse, no ano 1846, Xacobo AndrŽés P‡áez de la Iglesia, natural de Tui, que cobra pola mesma a cantidade de 6.140 reais. Nesta obra acomp‡–añao Xo‡án Barreiro, tamŽén de Tui, que realiza aquí’, nese mesmo ano, distintos traballos de pintura, e probablemente sexa o pintor do retablo do Carme. Na capela do lado sur atopamos este retablo. Ocupa practicamente todo o paramento. O banco Žé de pedra, con pilastras, e o altar -centrado- Žé taméŽn de pedra. No frontal, que estivo pintado, aprŽéciase no centro o escudo do Carme.
A predela Žé ampla. Ten catro pilastras para o apoio das columnas que dividen o corpo
en tres rœúas. As interiores adó—rnanse con cabezas aladas de anxo, non así’ nas extremas.
As cores de fondo do retablo son tonos planos en crema e as molduras en branco. MantŽén os marmoreados semellantes ao retablo maior nas pilastras, e tamŽén a téŽcnica dos debuxos gravados e dourados. No centro da predela estᇠo Sagrario, cun relevo do Añ–o de Deus -m‡áis sinxelo que o do retablo maior- rematado nunha crester’a. Catro columnas semellantes e douradas dividen o corpo do retablo. As extremas teñ–en no centro o anagrama mariano, e as internas o escudo do Carme.
As rúœas laterais te–ñen unha pea–ña que nace na cornixa da predela e, na parte superior, un dosel do que penden cortinas anudadas para abrirse e arroupar a imaxe. No fondo debúœxase un marco, con gravado e dourados, que fan resaltar a imaxe alí’ colocada. As peañ–as está‡n ocupadas por S. Xosé e S. Brais, nun mal estado de conservación.
Na rúœa central fó—rmase unha fornela con catro medias columnas adosadas, dúœas no plano do retablo e outras dúœas má‡is adiantadas e sobre mŽénsulas esquinais do corpo que se proxecta ascendendo dende a cornixa da predela e que se vai abrindo a modo dunha peañ–a moi simple. No centro ten unha cabeza de anxo alado por riba dunha roseta. As semicolumnas son m‡áis pequenas que as que dividen as rúœas, pero ad—órnanse igualmente no centro cun escudo que representa o cetro da Virxe do Carme. Nelas apoia o arco de medio punto que cerra a fornela, moldurado e con adorno central. O fondo fai un marco pintado.
A cornixa que separa o á‡tico éŽ quebrada e p‡ártese no medio con dœúas espirais para acoller o arco da fornela central, que se adorna nos extremos con xarró—ns. No centro, sobre unha pea–ña que apoia no arco da fornela central, hai outra fornela co marco adornado por motivos vexetais que van superpo–Žndose uns aos outros e dando unha forma multilobulada. Nela preside un Neno Xesœús de Praga. Na pintura do fondo podemos apreciar unha venera. Separa esta fornela central dos rexistros laterais unha banda, con adorno floral no centro, que ascende ata o adorno de follaxe baixo o arco adiantado onde remata o retablo formando l—óbulos para o encaixe do escudo do Carme, que se dobra sobre o cuarteiró—n correspondente da teitume.
Nos laterais do á‡tico hai a cada lado a sœúa peañ–a, colocada a plomo, e un debuxo de
espello. Nas pea–ñas está‡n S. Bieito e S. Ram—ón Nonato, ao que lle falta a custodia.
A feitura, así’ como a pintura e a decoraci—ón deste retablo, parecen ser dos mesmos
autores que o retablo maior.
Na capela do lado norte, centrado no paramento estᇠo retablo do Sagrado Coraz—ón. Este Žé un retablo neogó—tico. O altar de madeira serve de apoio ‡á predela deste retablo que se adianta na parte central tendo as rúœas laterais formando á‡ngulo coa mesma. Catro pilastras dividen as rœúas, sendo as extremas má‡is baixas, rematando todas elas en cúœpula de frecha.
As fornelas laterais presentan arcos moi apuntados e con molduras. As imaxes coló—canse sobre pea–ñas.
A fornela central, moldurada e con arco apuntado -aí’nda que menos que as laterais-,
adornada en todo o seu contorno con crester’a, éŽ moito m‡áis fonda polo adiantamento producido. Sobre unha base alta, na que hai na fronte o anagrama de Cristo, coló—case a
imaxe do Sagrado Corazó—n.
Os remates das rúœas son en capela, adornadas con marqueter’ía, destacando o rosetó—n
da central. As fornelas laterais está‡n ocupadas por S. Antonio de Padua e Sta. Lucí’a.
Sobre a mesa do altar, pousadas nel, está‡n as imaxes de S. Ant—ón e Sto. Amaro.
Estas dúœas imaxes, así’ como a de S. Xo‡n Bautista que estᇠno retablo do Carme, a de S. Brais e a de S. Sebasti‡n, xunto coa t‡áboa de ánimas, son unha boa mostra da
imaxinerí’a que tiñ–a xa esta igrexa nos comezos do sŽculo XVIII, sen esquecernos do Cristo
da Agon’ía, Santiago e S. Filipe do retablo maior.

A igrexa actual data de 1768, segundo unha inscrició—n que ten na fachada oeste dereita da porta principal. Esta data fai referencia ‡á reconstrució—n e ampliaci—ón da nave da antiga igrexa do mosteiro que existiu aquí’, xa que estᇠnos terreos do mesmo. O mosteiro era dœúplice, tiñ–a frades e monxas, e seguí’a a regra da Orde de S. Bieito. Foi fundado pola raíñ’–a Dona Aragonta, que era a segunda muller do rei de Galicia e Leó—n Ordoñ–o II, co que casou no ano 922. Ao ano seguinte foi repudiada polo seu marido para poder casar con Dona Sancha, que era filla do rei de Navarra. E por este motivo veu recollerse no mosteiro que fundou aquí’ nese mesmo ano de 923. Neste mosteiro fundar’a tamŽén a primeira biblioteca e lugar de alfabetizació—n da comarca.
Era curm‡án de S. Rosendo por parte da sœúa nai, e a tradició—n conta que este,
coñ–ecendo a enfermidade de Aragonta, ven a visitala, pero no camiñ–o ten unha visió—n de anxos cantando o Gloria, e manda dar volta ‡ á súœa comitiva dicí’ndolles que xa estaba morta. ƒ É o que se co–ñece por milagre de S. Rosendo. Despois da súœa morte, a nai -Dona Teresa- pon o mosteiro baixo a custodia de Ramiro II de Le—ón, e retí’rase para vivir nel. TaméŽn viviu e morreu nel o seu fillo, o Venerable Hermenexildo, que finou o xoves 2
de novembro do 943 segundo se recolle da inscrición da súa furna funeraria: “In hoc tvmvlo requiescit famvlvs dei Hermegildus qui obiit die quinta feria nonas novembris era DCCCCLXXXI fratres et sorores orate pro nos” (En este sarcófago yace el siervo de Dios Hermenegildo que falleció el día 2 de noviembre del 943. Hermanos y hermanas rogad por nosotros).
No ano 1180, o rei Fernando II, xunto co seu fillo Afonso, na cidade de Zamora, outorgan privilexios a favor do Bispo de Tui, concedéŽndolle entre outros o mosteiro de Salceda. TaméŽn hai documento da doazó—n realizada polo rei Alonso IX de Leó—n con data 17 de outubro
de 1215 en Castelo Rodrigo a favor do Bispo de Tui, Juan PŽérez da Igrexa. Ƀ singular que o Rei D.Sancho IV dende Valladolid, o dí’a 11 de abril de 1288, outorgase a Don Juan Ferná‡ndez de Sotomayor, bispo de Tui, a capacidade de nomear xu’íz e merino no abadengo de Salceda. A desaparici—ón do mosteiro como tal é do séŽculo XVI.


Fotogrametría:

Propiedade: PúblicaPrivada
Uso actual: Outros
Código no Catálogo da Xunta:
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM)
Elementos mobles:

A Cruz parroquial data do ano 1875, segundo consta inscrito no pŽé da mesma polo reverso. Ƀ de prata e prata sobredourada. Representa a Cruz de Trindade, cos brazos iguais e cuarteiró—ns centrais. No anverso presenta un Cristo en Agoní’a, con catro cravos e os pŽés en apoio sobre peañ–a. Por riba da cabeza, no cuarteiró—n, en relevo e sobredourada, a lenda do INRI, e taméŽn en relevo un enmarcado xeoméŽtrico. Nos centros dos brazos da cruz, sobre un relevo de adornos xeoméŽtricos e vexetais, hai cabezas de anxos aladas. Nos ensanches dos remates, con relevos de adorno, superp—óñ–ense as figuras dos evanxelistas. Estas, o mesmo que o anxos e os raios da gloria, son en prata sobredourada. O reverso segue o mesmo esquema e adorno, pero no centro estᇠa imaxe da Asunció—n de Mar’ía, e nos ensanches os s’ímbolos dos evanxelistas, menos no inferior que ten a imaxe de S. Telmo.

A macolla presenta dous corpos en hexá‡gono, para recoller en cada unha das caras a imaxe dun apó—stolo en prata sobredourada. Estas sitúœanse sobre un relevo de fornela. Nos á‡ngulos que separan cada cara da parte inferior hai adornos vexetais superpostos, e na parte superior cabezas de anxos que coroan ramos florais. O remate de cada corpo éŽ un bo traballo de crester’a. Do corpo inferior penden campanillas. A cúœpula ten catro cabezas de anxos aladas.


Tradición oral:
Historia recente do ben:
Referencias bibliográficas:

http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/mapes/SALCEDADECASELAS/documents/0921CA003.pdf (Páxinas 1 e 2)
http://www.salcedadecaselas.es/eportal/portal/index.php?id_seccion=1084
http://www.turgalicia.es/ficha-recurso?langId=es_ES&cod_rec=5532&ctre=31


Afeccións

Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Non
Estado de conservación: Bo
Atópase en perigo nestes momentos?:

Onde está localizado

Latitude: 42.1109225323
Lonxitude: -8.55066776276
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84